Główne uwarunkowania kierowania ochroną ludności i obroną cywilną w powiecie

Monografia zawiera wybrane wyniki badań naukowych przeprowadzonych w ramach projektu badawczego pt. System ochrony ludności i obrony cywilnej RP. Badania naukowe zrealizowano w 2025 r. w Akademii Pożarniczej, a sfinansowano ze środków Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej 2025–2026.

Rekomenduje się wykorzystanie niniejszej monografii jako materiału merytorycznego na potrzeby prowadzenia Wyższych Kursów Ochrony Ludności dla ministrów, sekretarzy i podsekretarzy stanu, kierowników urzędów centralnych, wojewodów i marszałków województw, a także osób pełniących funkcję starosty. Monografia może stanowić pomoc dydaktyczną na potrzeby realizacji szkoleń ochrony ludności i obrony cywilnej również dla innych grup odbiorców.
Na główne współczesne uwarunkowania kierowania ochroną ludności i obroną cywilną w powiecie składają się determinanty organizacyjne funkcjonowania państwa w sytuacji zagrożenia, w tym w czasie wojny, krajowe i międzynarodowe regulacje dotyczące ochrony ludności i obrony cywilnej w powiecie, a także mechanizmy zarządzania kryzysowego uruchamiane w związku z zagrożeniami charakterystycznymi dla ochrony ludności i obrony cywilnej.

Katalog najważniejszych wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa Polski w XXI wieku jest rozbudowany. Zalicza się do nich negatywne skutki postępującej globalizacji, pogłębianie się dysproporcji gospodarczej, niestabilność słabszych gospodarek, wyzysk człowieka i państw, powstawanie zależności, co może zagrażać narodowej tożsamości, dominację mocarstwową, rozwój przestępczości, terroryzm i cyberterroryzm, fale uchodźców, zmiany klimatyczne, powstawanie anomalii pogodowych, susze, pożary, powodzie, huragany, tornada, cyklony, lawiny błotne i śnieżne, katastrofalne upały, burze atmosferyczne, efekt cieplarniany, skażenia chemiczne i biologiczne, promieniotwórcze, przemysłowe, choroby zakaźne, epidemie, pandemie, plagi szkodników, skażenie biologiczne wody i żywności, katastrofy (awarie) budowlane i komunikacyjne: budynków (mieszkalnych, użytkowych), budowli inżynieryjnych (mostów, zapór, estakad, tuneli), awarie przemysłowe, katastrofy kolejowe, morskie, lotnicze, kosmiczne itp., ograniczony dostęp do zasobów naturalnych, chęć podporzadkowania rejonów bogatych w złoża i surowce naturalne oraz zasoby wody i żywności, postępującą anarchizację życia społeczno-politycznego, powstanie podmiotów pozapaństwowych, rozwój ekstremizmów ideologicznych i religijnych, rozwijające się zjawiska nacjonalizmu, szowinizmu i fundamentalizmu religijnego, uwikłanie w nowy konflikt lokalny wielkich mocarstw, eskalację istniejących konfliktów, brak współpracy międzynarodowej przy ich rozwiązywaniu, rozpad państwa, aspiracje mocarstwowe, zmiany granic stref wpływów wielkich mocarstw oraz dokonywanie nowych podziałów Europy/świata, niestabilność i rozpad państw, dążenia niepodległościowe mniejszości narodowych, nieprzestrzeganie zawartych porozumień, negowanie ustaleń traktatowych, proliferację broni masowego rażenia, niekontrolowany obrót bronią oraz materiałami i technologiami podwójnego przeznaczenia, utratę kontroli np. nad bronią jądrową, wzrost demograficzny w państwach afrykańskich i azjatyckich, tworzenie się rejonów biedy i patologii oraz nasilenie się zjawiska migracji ludności, stale wzrastającą przestępczość zorganizowaną i terroryzm międzynarodowy.

Instytucja państwa polskiego odpowiada za zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom i szerzej – wszystkim osobom znajdującym się na terytorium kraju. W tym celu tworzy i stale doskonali system bezpieczeństwa narodowego RP. System ochrony ludności i obrony cywilnej jest jego immanentnym elementem, przez co zapewnianie ochrony ludności i obrony cywilnej służy zapewnianiu bezpieczeństwa narodowego RP.

Unikalne koncepcyjne powiązanie ze sobą ochrony ludności i obrony cywilnej w Polsce stwarza podstawy do interpretowania działań ochronnych w optyce swoistego kontinuum, czyli bez względu na okoliczności funkcjonowania państwa. Dotyczy to również kierowania ochroną ludności i obroną cywilną w powiecie. Zgodnie z obecnym stanem prawnym może ono bowiem odbywać się w sposób zorganizowany i odzwierciedlony w polskich aktach prawnych w stanie normalnym (permanentnego czuwania i doraźnego reagowania), w sytuacji kryzysowej (kryzysie), stanach nadzwyczajnych funkcjonowania państwa, a także w sytuacji zagrożenia wojennego.